Yardım etmememiz üzerindeki en büyük etken seyirci etkisi dediğimiz bystander effect olarak söylenebilir. Seyirci etkisinde, yardıma ihtiyacı olan birini görsek de etraftaki diğer kişilerin yardım etmemesi ve olayın o kadar da önemli olmadığına kendimizi inandırmamız sebebiyle yardım aksiyonunda bulunmayız [1]. Bu durumun en çarpıcı örneklerinden birini Kitty Genovese ölüm olayında görebiliyoruz. Kitty katledirken yardım çığlıklarına rağmen kimsenin yardımını alamadı. Sokağındaki otuz yedi kişi durumu görmesine rağmen herhangi bir aksiyonda bulunmadı ve Kitty’nin öldürülmesine seyirci kalındı [2]. Bu durumun benzer örneklerini kendi hayatımızda da görebiliriz. Yardıma ihtiyacı olan bir kişiyi gördüğümüzde ortamda bulunan kişi sayısı yardım etmemizde önemli bir faktör olduğunun belki sizler de farkına varmışsınızdır. Sorumluluğun dağılması (diffusion of responsibility) dediğimiz kavram bizi zaten başka biri yapacaktır düşüncesine iter ve kimin ne yapacağının belirsizliği içinde hiçbir şey yapmamayı tercih edebiliriz. Bir diğer etken de çoğulcu cehalet (pluralistic ignorance) dediğimiz kavramdır. Burada da başkalarının hareketlerinde bir endişe, bir farklılık görmediğimizde kendimizi olayın önemli olmadığına, günlük akışta normal bir olay olduğuna ve yardım etmemizin gerekli olmadığına inandırırız [3]. Günlük hayata uyarlanmış deneylerde de bunun örneklerini görmekteyiz. Kişi ortamda tek başınayken yardım etme oranı çok daha fazlayken grup içinde bu durum azalmaktadır. 

Görsel 1

Yukarıdaki deneyde bir kişi yardım etme davranışı ve hızı üzerinde araştırılmak üzere dışardan alınıp grup içine konulmuştur. Deneyde tek başına çadır kurmaya çalışan bir kişi vardır ve yardıma ihtiyaç duyduğu aşikardır. Gruptaki diğer kişiler aslında deneyin bir parçasıdır ve ilgisiz gözüküp yardım etmemektedir. Bu deneyde ortamda on kişi varken bir kişinin ortalama yardım etme süresi sekiz dakika olarak ölçülmüştür. Bir diğer yandan ise ortamda kişi tek başınayken yardım etme süresi ortalama olarak yaklaşık üç dakikadır ve kişi tek başınayken en hızlı yardım eden kişi on iki saniyeyle rekoru elinde tutmaktadır [4].

Yardım etme davranışını arttırmada en etkili çözüm seyirci etkisi efektinin farkında olmak ve buna uygun aksiyon almaktır. Örneğin, toplu ortamda kimsenin yardım etme davranışına girişmediği görüldüğünde olayın ne olduğu sesli olarak tekrar edilip ciddiyetinin üzerine vurgu yapılabilir ve böylelikle çoğulcu cehalet bileşenin önüne geçilip kişilere yardım etme farkındalığı kazandırılabilir. Sorumluluğun dağılmasının önüne geçmek için de kişilere belirli ve spesifik görevler verilebilir. Herkes kendisinin ne yapacağının, işin hangi ucundan tutacağının farkındalığıyla ilerlediğinde gerekli aksiyonları almaları da çok daha kolay olacaktır [3]. Hatta bu durumda sosyal kolaylaştırmanın (social faciliation) etkisinden de faydalanılarak başkalarının bir şeyler yaptığını görmekle, kişi kendisi bireysel yardım etmeyi düşünmese bile başkalarının aksiyonlarına karşı bir dürtü hissedecek ve sonucunda yardım etme aksiyonunda bulunması kolaylaşacaktır. Sosyal kolaylaştırma özellikle kişilerin bireysel eforları değerlendirildiğinde olumlu sonuçlanır. Bireysel değerlendirmeyle değerlendirilen kişi kendi omuzlarında daha fazla sorumluluk hissedecek ve aksiyon alması kaçınılmaz olacaktır [3]. 

Görsel 2

Yardım etme davranışını arttırmada bir diğer yol kişilerin bireysel farkındalığını arttırmaktır. Sosyal medyada anonim hesaplar kullanarak tehdit edici yorumlar yapan kişilere hepimiz tanık olmuşuzdur. Bireyselleşme (deindividualization) kavramı bu durumu açıklar. Kişiler anonim tutulduğunda daha fazla saldırganlık davranışı sergilerler [5]. Kişilerin kişisel farkındalığı arttırılarak davranışlarının ve tutumlarının tutarlılığı sağlanıp kişilerin bilinçsizce ve çevreye bağlı hareket etmelerinin önünde geçilebilir. Örneğin kişilere ayna verilip bireysel farkındalığı sağlandıktan sonra perspektif alma ve yardım etme davranışları ölçüldüğünde olumlu bir artış görülmüştür [6].

Görsel 3

Bir diğer çalışmada da kişilere öncesinde kendi görselleri gösterilip sonrasında yardım etme davranışları ölçüldüğünde olumlu etki görülmüş ve bir diğer deney ortamında da kişilere bireysel farkındalıklarını arttıran anket sunulup yardım etme davranışları ölçüldüğünde yardım etmelerinde artış gözlemlenmiştir [7].

Son olarak yardım etme davranışını arttırmak ve yaygınlaştırmak için özellikle çocuklara bu konuda bilinç kazandırılmasının önemine değinmek isterim. Küçük yaşta çocuklara karşı tarafın perspektifini alma ve empatiyi arttırma üzerine çalışmalar verilmeli ve aktiviteler yapılmalıdır. 

Görsel 4

Bir diğer arkadaşının kutusunu onun beğendiği özelliklere göre boyama buna bir örnek aktivite olarak verilebilir. Çocuk kendi kararlarına göre değil, diğer arkadaşının sevdiği şeylere göre boyamayı burada öğrenecektir [8]. Aynı zamanda, yardım etme davranışının desteklenmesi ve yardım etme aksiyonunda bulunan kişiye ödül verilmesi yardım etme davranışını arttıran bir hareket olacaktır. Öğretmenlerin öğrencilerini gösterdikleri yardım etme davranışına karşı olumlaması durumunda öğrencilerin daha fazla yardım etme davranışında bulunduğu görülmüştür [9]. 

Özetle bizler de yardım etme konusunda gelişmek için yardım etmememizin arkasında yatan sebeplerin farkında olmalı ve bunların önüne geçecek aksiyonları almalıyız. Gerekli koşullar altında insanların yardım etme davranışında artış olacağı birçok çalışmada gözlemlenmiş ve sosyal hayata uyarlanmıştır. Seyirci etkisinin ve alt kırılımlarının farkında olarak, kişileri bilgilendirerek ve belirli spesifik görevler tanımlayarak, kişilerin bireysel farkındalığını arttırıcı etkileri dahil ederek ve çocuklarda empatiyi öğreten çalışmaları yaygınlaştırıp ödüllendirerek bizler de kayıtsız ve saldırgan davranışların önüne geçebilir, yardım etme davranışını arttırabiliriz.  

Görsel 5

Kaynakça:

[1]: B. Latané and S. Nida, “Ten years of research on group size and helping,” Psychological Bulletin, vol. 89, pp. 308–324, 1981.

[2]: Y. E. Akbaba, “Türkiye Zeka Vakfı,” Org.tr. https://www.tzv.org.tr/#/haber/4136 (accessed May 13, 2023).

[3]: D. Myers and J. Twenge, Social Psychology, 14th ed., . 14th ed., Columbus, OH: McGraw-Hill Education, 2021.

[4]: Participant, “The bystander effect | The Science of empathy,” Nov. 16, 2017. https://www.youtube.com/watch?v=Wy6eUTLzcU4 (accessed May 13, 2023).

[5]: B. J. Bushman and C. A. Anderson, “Methodology in the study of aggression,” in Human Aggression, R. G. Geen and E. Donnerstein, Eds., San Diego, CA: Elsevier, 1998, pp. 23–48. 

[6]: C. Scaffidi Abbate, A. Isgró, R. A. Wicklund, and S. Boca, “A field experiment on perspective-taking, helping, and self-awareness,” Basic Appl. Soc. Psych., vol. 28, no. 3, pp. 283–287, 2006, doi: 10.1207/s15324834basp2803_7.

[7]: S. Duval, V. H. Duval, and R. Neely, “Self-focus, felt responsibility, and helping behavior,” J. Pers. Soc. Psychol., vol. 37, no. 10, pp. 1769–1778, 1979, doi: 10.1037/0022-3514.37.10.1769.

[8]: GreatSchools, “How to teach empathy to preschoolers | GreatSchools,” Jul. 27, 2015. https://www.youtube.com/watch?v=WRn_lCmDoZY (accessed May 13, 2023).

[9]: V. Ramaswamy and C. Bergin, “Do reinforcement and induction increase prosocial behavior? Results of a teacher-based intervention in preschools,” J. Res. Child. Educ., vol. 23, no. 4, pp. 527–538, 2009, doi: 10.1080/02568540909594679.

*: Bu görseller Unsplash sitesinden alınmıştır. Beautiful Free Images & Pictures | Unsplash

Görüntülenme Sayısı:
32 views