YARDIM ETME DAVRANIŞI – Bizler Neden Yardım Ederiz?

Birisine yardım ederken veya yardım aldığınızda bunun sebebini hiç düşündünüz mü? Belki kolayca ve anlık gelişen bir durum sebebiyle kendinizi yardım ederken buldunuz fakat aslında bu davranışın altında yatan çok farklı nedenler olabilir. Psikolojide yardım etme davranışı nasıl açıklanır, bugün bunu inceleyeceğiz. Üç konu başlığı altında toplarsak:
• Neden Yardım Ederiz?
• Neden Yardım Etmeyiz?*
• Yardım Etme Davranışını Arttırmak İçin Neler Yapılabilir/ Öneriler*
olarak özetleyebiliriz.
Yardım etme davranışı, bir diğer kişiye fayda verecek hareket olarak tanımlanır [2]. Peki neden fayda veriyoruz?

Neden Yardım Ederiz?

Sosyal psikolojide neden yardım ettiğimiz üç temel başlıkta açıklanır [3]:
1) Evrimsel Davranış
2) Ödül Ceza Değerlendirmesi (Davranışın getireceği fayda ve zarara göre hareket etme)
3) Empati ve Alturistik Nedenler

1) Evrimsel Davranış

Evrimsel teori, bir kişinin yaşama şansını arttıran ve üremesini arttıran herhangi bir genin bir sonraki nesillere aktarıldığını söyler ve doğal seçilimle yaşama şansını arttıran genler neslin devamı için korunur [4].

Eğer korunmak istenen kişinin yaşam şansı ve kendi üremesi ise kendimize belki zarar bile verecek veya yoracak bir yardım etme davranışını neden başkalarına karşı yaparız sorusunu da üç başlıkta inceleyebiliriz:
A) Akraba Seçimi
B) Grup Seçimi
C) Karşılıklık Normu

A) Akraba Seçimi

İnsanlar kendisiyle kan bağı olan kişilere kendi türünün devamlılığını sağlama düşüncesiyle yardımcı olur [3].
Bizler kendi kan bağımız olan kişilere yardımda bulunarak onların hayatta kalma şansını arttırırız ve böylelikle kendi genlerimizin bir sonraki nesillere aktarımını akrabalarımız ile gerçekleştiririz.

Bu durumu aslında dikkatli bakarsak günlük hayatımızda da gözlemleyebiliriz. Örneğin yaşam ve ölüm durumunda kalındığındaki davranışı anlamak üzerine yapılan bir araştırmada yangın esnasında kişilerin öncelikle kendi kan bağı olan bireyleri kurtardığı raporlanmıştır [7].

B) Grup Seçimi

Doğal seçilimin grup bazında olacağı savunulduğundan grup olarak hayatta kalma şansımız daha fazladır [3].
Grup olarak birbirimize yardım ettiğimizde gruptaki diğer kişilerin ve genel olarak grubun adaptasyonu artarken bizim de grup içindeki hayatta kalma şansımız artmış olur.

C) Karşılıklık Normu

Karşılıklık normuna göre bir kişiye onun da ilerde bize yardım edeceği düşüncesiyle yardım ederiz [3]. Her ne kadar kulağa bencil bir davranış olarak gelse de bunu aslında yardım ettiğimiz ileride kişi bize yardım ettiğinde bizim hayatta kalma şansımız artacak düşüncesiyle yapıyoruz.

2) Ödül Ceza Değerlendirmesi (Davranışın getireceği fayda ve zarara göre hareket etme)

Neden yardım ediyoruz sorusuna bir diğer temel alt başlığımız ödül ceza değerlendirmesi yapmaktır. Eğer ki davranışımızın getireceği sonuç yarar olarak zarardan üstünse yardım etme davranışını gerçekleştiririz [3]. Burada yarar ve zararı soyut olarak da ele alabiliriz. Örneğin bir öğretmenimize bir işinde yardım etmek ileride öğretmenin yüksek not vereceğini düşünerek yapılabilir. Böylelikle ileride alacağımız fayda düşünülerek o an bizim için zahmetli de olsa yardım etme eylemini gerçekleştiririz.

3) Empati ve Alturistik Nedenler

Bu başlıkta da belki de yazının en başında tahmin ettiğiniz yardım etme sebebi açıklanır: Empati. Evrimsel ve Ödül Ceza açıklamasının yanında tamamen empati kurarak ve bir kar elde etmeyi beklemeden yaptığımız yardım etme davranışlarımız da vardır. Bu açıklamada ister bize getirisi kar, ister zarar olsun, karşıdaki kişiye karşı empati yaptığımızda yardım etme davranışında bulunacağımızı söyler [3].

Özellikle bebekler ve çocuklar üzerine yapılan araştırmalarda empati ve alturistiğe dayalı yardım etme hareketini net olarak gözlemleyebiliriz. “Experiments with altruism in children and chimps” [12] videosunda görüleceği üzere çocuklar hiçbir neden olmadan tanımadığı kişiye yardım etme eylemi gerçekleştirmişlerdir. Burada temel, kişinin yardıma ihtiyacı olan birini görmesi ve empati yaparak yardım etmesidir.

Son olarak Ödül Ceza ve Empati nedenlerini Batson’ın Empati-Alturizm Teorisinde özetleyebiliriz [3].

Burada empati hissetmediğimizde Ödül Ceza kuramına başvurduğumuz ve bize olan faydasının zararına olan miktarına baktığımız söylenir; empati hissettiğimizde de yarar ve zarardan bağımsız olarak yardım etme eylemini gerçekleştirdiğimiz anlatılır.

KAYNAKÇA:
[1]: “yardım etmek – Türker Okay.” n.d. Türker Okay. Accessed April 3, 2022. https://turkerokay.com/tag/yardim-etmek/.
[2]: serbestkursu. n.d. “YARDIM ETME DAVRANIŞI.” Psikolektif.com. Accessed April 3, 2022. http://psikolektif.com/serbest-kursu/yardim-etme-davranisi/.
[3]: Aronson, Elliot, Timothy D. Wilson, Robin M. Akert, and Samuel R. Sommers. 2018. Social Psychology. 10th ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson.
[5]: “Mental Health Probe – GOLD 1242 & GOLD FM 98.3.” n.d. Com.Au. Accessed April 3, 2022. https://gippslandsgold.com.au/articles/mental-health-probe/.
[6]: Wikipedia contributors. 2022. “Dysfunctional Family.” Wikipedia, The Free Encyclopedia. February 15, 2022. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dysfunctional_family&oldid=1072012865.
[7]: Burnstein, Eugene, Christian Crandall, and Shinobu Kitayama. 1994. “Some Neo-Darwinian Decision Rules for Altruism: Weighing Cues for Inclusive Fitness as a Function of the Biological Importance of the Decision.” Journal of Personality and Social Psychology 67 (5): 773–89. https://doi.org/10.1037/0022-3514.67.5.773.
[8]: “Helping Hand Member Join Large Social Stok İllüstrasyon 141737011.” n.d. Shutterstock. Accessed April 3, 2022. https://www.shutterstock.com/tr/image-illustration/helping-hand-member-join-large-social-141737011.
[9]: Iunes, Por João Paulo. 2021. “10 Gatilhos Mentais para Influenciar a Compra.” Colaborae. August 1, 2021. https://colaborae.com.br/blog/2021/08/01/gatilhos-mentais-para-influenciar-a-compra/.
[10]: “Benefit-Cost Analysis.” 2018. Econlib. February 5, 2018. https://www.econlib.org/library/Enc/BenefitCostAnalysis.html.
[11]: Pendharkar, Rujuta, and People Matters Media Pvt. Ltd. 2020. “3 Habits to Help You Grow Your Empathy.” People Matters. December 15, 2020. https://www.peoplematters.in/blog/life-at-work/3-habits-to-help-you-grow-your-empathy-27892.
[12]: johnnyk. 2010. “Experiments with Altruism in Children and Chimps.” Youtube. November 14, 2010. Experiments with altruism in children and chimps.
[13]: Zahir, Maeed. 2016. “Batson’s (1991) Empathy-Altruism Theory #ProSocialBehavior Pic.Twitter.Com/Im10Hlyf9O.” Twitter. August 8, 2016. https://twitter.com/maeed/status/762671082218283008.

*: “Neden Yardım Etmeyiz?” ve “Yardım Etme Davranışını Arttırmak İçin Neler Yapılabilir/ Öneriler” kısmı bir sonraki yazımızda anlatılacaktır.